Hỏi:
Anh
trai tôi bị xơ gan cổ trướng. Có người cho đơn thuốc gia truyền, nói là
dùng toàn những cây có sẵn ở quanh nhà. Duy có vị thuốc "bán biên liên"
tôi chưa biết hình dạng như thế nào, thường mọc ở đâu? Mong được "Thuốc vườn nhà" chỉ dẫn giúp.
Lê Đình Mánh, Thạch Thất, Hà Nội
Đáp:
Bán biên liên
"Bán
biên liên" có tên khoa học Lobelia chinensis Lour., là thứ cây mọc
hoang khắp nơi ở các tỉnh miền Bắc và miền Trung nước ta; thường hay gặp
nhất trên đồng ruộng, tại các bãi cỏ ẩm thấp.
Về đặc điểm thực vật:
Bán biên liên là loại cỏ thấp, sống 1 năm, thân nhẵn có 3 góc, dài
chừng 10-15cm. Cành mọc thẳng hướng lên hoặc mọc nằm trườn và bén rễ.
Toàn cây mọng, bẻ ra có chất nhựa mủ màu ngà như sữa. Lá mọc so le gần
như không có cuống, hình trái soan, lá ở phía trên rất nhỏ, phần trên
mép lá có răng cưa. Hoa mọc ở nách lá, dài khoảng 7-15mm, màu hồng nhạt
hoặc tía nhạt xanh lơ, hoặc trắng; hoa có 5 thùy hình trái xoan, 5 nhị
cong, bầu tròn. Hoa có một đặc điểm dễ nhận biết, là cánh hoa chỉ
nghiêng về một phía, nên mới gọi là "bán biên liên" - có nghĩa là thứ
hoa hình dạng như hoa sen nhưng nghiêng về một bên. Để làm thuốc, người
ta dùng toàn cây, hái về mùa Xuân hoặc mùa Hạ, rửa sạch phơi khô hoặc
dùng tươi.
Theo Đông y: Bán biên liên có vị cay ngọt, tính lạnh. Có tác dụng lương huyết (mát máu), giải độc, lợi tiểu tiện, tiêu sưng viêm.
Trong dân gian: Bán biên liên thường được dùng để chữa rắn độc cắn, phù thũng do xơ gan hoặc viêm thận, các chứng viêm nhiễm.
Một số đơn thuốc có dùng bán biên liên:
(1) Chữa xơ gan cổ trướng:
Dùng độc vị bán biên liên 30-40g khô (hoặc 60-80g thuốc tươi); sắc nước
uống trong ngày. Có người còn thêm chó đẻ răng cưa, trái dứa gai, cỏ
râu mèo, ... cùng sắc uống.
(2) Chữa zona:
Dùng bán biên liên tươi 2 phần, bòng bong tươi 1 phần; giã nát, vắt lấy
nước, bôi lên chỗ bị bệnh và chung quanh, cách 3-4 giờ thay thuốc 1
lần; thông thường làm như vậy khoảng 2-3 ngày có thể khỏi.
(3) Viêm tuyến vú cấp tính:
Bán biên liên tươi 100g, xương rồng tươi 50g; giã nát 2 thứ thuốc, đắp
vào chỗ bị bệnh, ngày 2 lần; sau 2 ngày nếu thấy giảm sưng đau, dùng
tiếp 2 ngày nữa. Nói chung có tác dụng tốt đối với trường hợp viêm tuyến
vú cấp tính mới phát.
Lưu ý: Trong bán
biên liên có chất gây kích thích hô hấp, làm tăng rồi làm hạ huyết áp
đột ngột, gây co giật, ... Vì vậy, cần tránh sử dụng quá liều lượng.
Lương y HUYÊN THẢO