Khúc khắc (Thổ phục linh) thanh nhiệt giải độc, trừ rôm sảy

Hỏi:

Trong những tháng hè, người nhà tôi, nhất là các cháu nhỏ thường mọc rôm khắp người, ngứa ngáy rất khó chịu. Gần đây tôi nghe có người nói, lấy củ khúc khắc nấu nước tắm rất hay. Tôi rất muốn áp dụng thử, nhưng không biết phải kiếm thứ củ này ở đâu. Mong được "Thuốc vườn nhà" cho biết: Cây khúc khắc có hình dạng thế nào? Ngoài dùng để tắm rôm, cây còn có tác dụng gì khác?

Lê Thị Giang, Nghệ An

Đáp:

Khúc khắc là loại cây mọc hoang khắp nơi ở nước ta, từ Bắc chí Nam, đâu đâu cũng có. Cây còn có tên là "thổ phục linh", "khau đâu", "dây chắt", "dây khum", "cậm cù", "tập tàng", "khúc khắc nhẵn", "mọt hoi dòi" (dân tộc Dao), "cẩu ngồ lực" (dân tộc Tày). Cây có tên khoa học là Smilax glabra Roxb. (Smilax hookeri Kunth), thuộc họ Hành tỏi (Liliaceae).

Khúc khắc là một loại dây leo sống lâu năm, thân dài 4-5m, có thể tới 10m; có nhiều cành nhỏ, gầy, không gai, thường có tua cuốn dài. Lá mọc so le, hình trái xoan thuôn, phía dưới tròn, dài 5-13cm, rộng 3-7cm, chắc cứng, hơi mỏng, có 3 gân nhỏ từ gốc và nhiều gân con. Hoa mọc thành tán chừng 20-30 hoa. Cuống chung chỉ ngắn chừng 2mm, cuống riêng dài hơn, chừng 10mm hay hơn. Quả mọng, hình cầu, đường kính 6-7mm, hơi 3 cạnh, có 3 hạt.

Thân rễ phơi hay sấy phô của cây nói trên, trong Đông y gọi là "thổ phục linh" (Rhizoma Smilacis). Thân rễ có thể thu hoạch quanh năm, nhưng tốt nhất vào thu đông. Đào lấy thân rễ, cắt bỏ rễ nhỏ, rửa sạch, thái mỏng khi đang còn ướt (cho dễ thái), phơi khô; có khi ngâm nước nóng ít phút rồi mới thái cho dễ hơn. Có nơi lại để nguyên củ phơi khô.

Thổ phục linh là vị thuốc được xếp trong nhóm thuốc thanh nhiệt giải độc.

Theo Đông y: Thổ phục linh có vị ngọt, nhạt, tính bình; vào 2 kinh Can và Vị. Có tác dụng thanh nhiệt trừ thấp, tiết trọc giải độc (đào thải các chất cặn bã và giải độc). Dùng chữa phong thấp đau xương khớp, lở ngứa ngoài da, ác sang ung thũng (ung nhọt sưng đau), giải độc do thủy ngân, ... Dân gian thường dùng để tẩy độc cơ thể, bổ dạ dày, khoẻ gân cốt, làm ra mồ hôi, ... Liều dùng hàng ngày 10-20g dưới dạng thuốc sắc; có khi dùng với liều cao hơn.

Sử dụng thổ phục linh chữa rôm sẩy là một kinh nghiệm đã được lưu truyền từ lâu trong dân gian và đã được các nghiên cứu thực nghiệm chứng thực. Cách sử dụng cụ thể như sau: Dùng thổ phục linh (khúc khắc) khoảng 20-30g, nấu lấy nước tắm; ngoài ra còn có thể kết hợp lấy khăn sạch thấm nước thuốc bôi lên chỗ rôm, mỗi ngày 3-5 lần; liên tục 3-5 ngày.

Ngoài ra, thổ phục linh còn có thể sử dụng để chữa trị nhiều chứng bệnh khác:

    (1) Chữa phong thấp khớp xương đau nhức: Dùng thổ phục linh 20-30g, gọt bỏ vỏ, thái nhỏ; thịt lợn 100g; 2 thứ cùng hầm kỹ, thêm gia vị; chia 2-3 lần ăn trong ngày (Kinh nghiệm dân gian Trung Quốc, ghi trong sách" Chiết Giang dân gian thường dụng thảo dược").

    (2) Viêm da, lở ngứa: Dùng thổ phục linh 30g, dây kim ngân (nhẫn đông đằng) 20g, ké đầu ngựa 15g; sắc nước uống hàng ngày.

    (3) Chữa chàm (eczema): Dùng củ khúc khắc, gọt bỏ vỏ, nghiền thành bột mịn, đắp lên chỗ đau, ngày 3-5 lần, liên tục 5 ngày.

    (4) Chữa nước ăn chân: Dùng củ khúc khắc (thổ phục linh) 20g; nếu có điều kiện thêm lá lốt 20g, rễ cỏ xước 16g; nấu lấy nước ngâm rửa hàng ngày.

Lương y HUYÊN THẢO