Hà thủ ô có tác dụng tăng cường chức năng sinh lý? (Kỳ 1)

Khi nói đến vị thuốc "hà thủ ô", thông thường người ta hay cho rằng, đó chỉ là một vị thuốc có tác dụng làm đen râu tóc và chữa chứng bệnh tóc bạc sớm. Thế nhưng vài năm gần đây, ở Hà Nội và một số thành phố khác, đã lan truyền thông tin cho rằng "hà thủ ô" có tác dụng tăng cường chức năng sinh lý rất mạnh đối với nam giới, được suy tôn như một thứ "thần dược" của đấng mày râu.

Hà thủ ô đỏ

Vậy thì trên thực tế, tác dụng của "hà thủ ô" là như thế nào?

Để bạn đọc có thể tự rút ra kết luận, "Thuốc vườn nhà" xin thông tin tương đối đầy đủ và toàn diện về tác dụng, cũng như những vấn đề cần chú ý, kiêng kỵ, trong khi sử dụng vị thuốc này.

LAI LỊCH VỊ THUỐC

    Để bạn đọc thấy rõ hơn vai trò của "hà thủ ô" đối với sức khỏe, trước hết xin trích dẫn một vài tài liệu có liên quan tới lai lịch và tác dụng của vị thuốc này.

    Trong "Hà Thủ Ô truyện" (truyện kể về ông Hà Thủ Ô) của Lý Cao, có thuật lại sự tích như sau:

    "Hà Thủ Ô là người huyện Nam Hà, thuộc Thuận Châu (nay thuộc huyện Lục Xuyên, tỉnh Quảng Tây, Trung Quốc). Ông nội của Hà Thủ Ô vốn tên là Hà Điền Nhi, bẩm sinh yếu ớt, tới 58 tuổi vẫn không vợ con. Chán đời, ông vào núi cùng với các đạo sĩ tu tập.

    Một đêm say rượu, nằm trên sườn núi, ông thấy có thứ cây leo lạ, cành lá cứ quấn lấy nhau, rung động, lâu lâu rời ra rồi lại quấn lấy nhau, như đôi nam nữ đang ân ái. Điền Nhi thấy kỳ lạ, sáng hôm sau bèn đào lấy củ đem về. Hỏi mọi người, nhưng không ai biết đó là củ gì.

    Sau một thời gian, có một ông già từ phương xa lại chơi, Điền Nhi đem ra hỏi, ông già bảo: Anh vốn không có con, mà gặp thứ cây kỳ lạ như vậy, có lẽ đó là một vị thuốc tiên. Sao không uống thử?

    Điền Nhi liền đem rễ cây tán thành bột, mỗi lần dùng 1 đồng cân (3g), hòa với rượu uống. Uống được 7 ngày, đã nảy sinh ham muốn tình dục, uống luôn vài tháng, thì thân thể mạnh khỏe như người bình thường, vì thế nên uống mãi, dần dần mỗi lần tăng lên tới 2 đồng cân (khoảng 6g). Uống suốt một năm, các thứ bệnh tật đều khỏi cả, tóc đương trắng hóa đen, vẻ mặt trẻ lại.

    Điền Nhi lấy vợ và trong khoảng 10 năm, đã sinh được luôn vài người con. Từ đó Điền Nhi đổi tên là Năng Tự ("năng tự" có nghĩa là có thể có con cháu nối dõi tông đường). Con Năng Tự là Điền Tú, cũng uống thứ thuốc đó. Cả hai bố con đều thọ tới 160 tuổi. Điền Tú có con là Thủ Ô. Thủ Ô cũng uống rễ cây đó, cũng sinh được nhiều con, thọ tới 130 tuổi, tóc vẫn đen tuyền.

    Khi đó, có một người bạn thân cùng làng là Lý An Kỳ, đã lấy trộm phương thuốc bí truyền 3 đời của nhà họ Hà, đem về uống cũng khỏe mạnh và thọ rất cao. Từ đó vị thuốc gia truyền bắt đầu lan truyền dần ra ngoài. Người uống vào đều thấy khỏe mạnh hơn, tóc bạc hóa đen và sinh thêm nhiều con.

    Thuốc ban đầu vốn có tên là "giao đằng" (có nghĩa là thứ dây leo thân cuốn lấy nhau), từ đó bắt đầu được gọi là "hà thủ ô", có nghĩa là người họ Hà tóc đen ("thủ" = đầu, "ô" = đen).".

    Sự tích về tác dụng kỳ lạ của Hà thủ ô nói trên, tuy được ghi lại trong nhiều bộ sách thuốc nổi tiếng, như "Bản thảo đồ kinh", "Bản thảo hối ngôn", "Khai bảo bản thảo", ... nhưng thời đó vẫn ít được dùng.

    "Hà thủ ô" chỉ bắt đầu được sử dụng một cách rộng rãi, từ khi xuất hiện bài thuốc "Thất bảo mỹ nhiên đan".

    Theo sách "Bản thảo cương mục", bộ Bách khoa toàn thư về dược học cổ truyền phương Đông, do nhà dược học nổi tiếng Lý Thời Trân biên soạn: Năm đầu Gia Tĩnh thời nhà Minh, có vị chân nhân là Thiệu Ứng Tiết, đã dâng lên vua phương thuốc "Thất bảo mỹ nhiêm đan", chế từ "hà thủ ô" và một số loại Đông dược khác. Thế Tông Túc Hoàng đế uống vào, thấy hiệu nghiệm lạ thường, thân thể dần trẻ lại, râu tóc đang bạc hóa đen mượt, lại sinh được vài hoàng tử để nối dõi. Từ đó vị thuốc "hà thủ ô", mới bắt đầu thực sự trở nên nổi tiếng.

Hà thủ ô trắng

VỊ THUỐC HÀ THỦ Ô

    Cây "hà thủ ô" còn có tên là "thủ ô", "giao đằng", "dạ hợp", "địa tinh", "khua lình" (Thái), "mằn năng ón" (Thổ), tên khoa học Polygonum multiflorum Thunb., thuộc họ Rau răm (Polygonaceae).

    Cây có tên là "giao đằng" vì dây leo xoắn vào nhau, hoặc "dạ hợp", "dạ giao đằng" vì đêm quấn vào nhau(?). Bản thân tên khoa học của cây Polygonum multiflorum cũng cho ta biết thêm về một số đặc điểm của cây ("Polygonum" = có nhiều đốt, nhiều mắt, "multiflorum" = nhiều hoa); vì "hà thủ ô" là loài cây có nhiều đốt, nhiều hoa.

    "Hà thủ ô" là một loại dây leo, sống nhiều năm, mọc hoang ở các vùng rừng núi nước ta. Thân cây thường mọc xoắn vào nhau. Mặt ngoài thân có màu xanh tía có những vân hoặc bì khổng, mặt thân nhẵn, không có lông. Lá mọc so le, có cuống dài. Phiến lá hình tim hẹp, dài 4-8cm, rộng 2,5-5cm, đầu nhọn, phía cuống hình tim, hoặc hình mũi tên, mép nguyên hoặc hơi lượn sóng, cả hai mặt đều nhẵn và không có lông. Hoa mọc thành chùm nhiều nhánh. Hoa nhỏ, đường kính 2mm, có cuống ngắn 1-3mm, cánh hoa màu trắng, với 8 nhị, 3 nhị hơi dài hơn. Bầu hình 3 cạnh, vòi ngắn gồm 3 cái rời nhau. Mùa hoa tháng 10, mùa quả tháng 11.

    Vị thuốc "hà thủ ô" là rễ củ phơi khô của cây "hà thủ ô".

    Ngoài cây "hà thủ ô" mô tả ở trên (thường gọi là "hà thủ ô" đỏ), còn có một gây khác, gọi là "hà thủ ô trắng - còn có tên là "hà thủ ô nam", "bạch hà thủ ô", "củ vú bò", "dây sữa bò", "dây mốc", "cây sừng bò", "cây đa lông", "khâu cần cà" (Thổ), "khâu nước" (Lạng Sơn), "chừa ma sìn" (Thái), có tên khoa học là Polygonum multiflorum Thunb. Củ rễ của loại cây thứ hai này, thường được gọi là ""hà thủ ô trắng".

    Một vấn đề cần lưu ý là, có một số cây khác thường hay bị nhầm lẫn với "hà thủ ô trắng", như "cây vú bò", "cây sữa", "cây sừng trâu" (còn gọi là "cây sừng dê") và "cây càng cua".

    "Cây càng cua" giống "hà thủ ô trắng" ở nhiều điểm, cũng cùng họ Thiên lý, lá cũng mọc đối, thân cũng có chất nhựa trắng, quả cũng tẽ làm đôi, ... nhưng lại là loài cây có độc, phải là người có kinh nghiệm mới phân biệt chính xác được.

    Do đó, đối với người sử dụng thông thường, tốt nhất là chỉ sử dụng loại "hà thủ ô đỏ".

    Khi đi mua thuốc ở các cửa hàng Đông Nam dược, có thể phân biệt sơ bộ củ "hà thủ ô đỏ" và "hà thủ ô trắng" theo một số dấu hiệu như sau:

    - "Hà thủ ô đỏ" nguyên củ hơi giống củ khoai lang to, mặt ngoài màu nâu đỏ, có nhiều chỗ lồi lõm đặc biệt; cắt ngang củ thấy lớp thịt màu nâu đỏ hoặc nâu hồng, nhiều bột, giữa có lõi gỗ hẹp như lõi của sắn; chất củ cứng, hơi nặng và vị hơi chát.

    - Còn củ "hà thủ ô trắng" dài hơn, khoảng 10cm, vỏ ngoài màu nâu xám, đôi khi còn vết tích của rễ con hoặc đoạn rễ con còn sót lại; cắt ngang củ thấy có mô mềm; vỏ mỏng, màu trắng ngà chứ không nâu đỏ hoặc nâu hồng như "hà thủ ô đỏ"; củ "hà thủ ô trắng" cũng có lõi gỗ nhưng đặc điểm khác biệt nhất là nhấm thấy có vị đắng, chứ không phải vị chát như "hà thủ ô đỏ".

    - "Hà thủ ô đỏ" và "hà thủ ô trắng" sau khi đã chế biến sẽ rất khó phân biệt. Cho nên, muốn "chắc ăn", khi tới các hiệu thuốc chưa quen biết, không nên mua "hà thủ ô chế" (loại đã qua chế biến), mà chỉ nên mua "hà thủ ô" củ chưa chế, mang về nhà tự chế biến theo hướng dẫn của người có chuyên môn.

>> Hà thủ ô có tác dụng tăng cường chức năng sinh lý? (Kỳ cuối)

Lương y HUYÊN THẢO