VẠN TUẾ - 蘇鐵 (苏铁)

Còn gọi là thiết thụ, phong mao tùng, phong mao tiêu.

Tên khoa học Cycas revoluta Thunb.

Thuộc họ Tuế (Cycadaceae).

Vạn tuế - Cycas revoluta

A. MÔ TẢ CÂY

Thân hình trụ, cao 2-3m, lá mọc thành vòng, dài tới 2m, hình lông chim, cuống lá có gai, lá chét dài 15-18cm, rộng 6mm, nhỏ hơn vế phía gốc và phía ngọn, gần mọc đối, nguyên, nhẵn, hình sợi chỉ, mũi có gai đơn, mép cuốn lại, có gân lồi. Nón đực hẹp, dài 28cm, rộng 4cm, nhị thưa, hơi lợp, hình mũi mác hẹp, dài 30cm, rộng 6-8mm, gần hình lòng thuyền, ở phía trên mang bao phấn dọc theo mép. Nón cái gồm những lá noãn dài tới 20cm, có lông màu trắng hơi vàng, có phần không sinh sản rộng chia thành nhiều đài hẹp có ngọn cong và mũi nhọn cứng, noãn có lông. Hạt hình trái xoan dẹt, thoạt tiên có lông rồi nhẵn, màu da cam, dài 3cm.

B. PHÂN BỐ, THU HÁI VÀ CHẾ BIẾN

Thường trồng làm cảnh ở các đình chùa nước ta. Còn mọc và được trồng ở nhiều nước nhiệt đới.

Vạn tuế có ghi dùng làm thuốc trong "Bản thảo cương mục thập di" với tên "thiết thụ" trong "Thực vật danh thực đồ khảo" với tên "phong mao tiêu".

Người ta dùng làm thuốc lá tươi hay phơi khô, thu hái gần như quanh năm. Hạt cũng dùng làm thuốc, thu hái vào Hạ và Thu.

C. THÀNH PHẦN HÓA HỌC

Trong lá có sosetsuflavon C₃₁H₂₀O₁₀ (H₂O) độ chảy 263-264^oC, hinokiflavon C₃₀H₂₀O₁₀ 2-3, dihydrohinokiflavon C₃₀H₂₀O₁₀, amentoflavon C₃₀H₁₈O₁₀ 2-3, dihydroamentoflavon C₃₀H₂₀O₁₀ (Geiger H. - Phytochemistry 1971, 10, 1936; Anil K. và cộng sự Indian J.chem. 1973, 12, 1209).

Trong hạt có cycasin, neocycasin A, B, C, D, E, F, G (Nhật hoa tống lãm 1964, 38, 9813988), một lượng nhỏ macrozamin. Tất cả những chất trên đều có nhân cơ bản là hydroxyazoxymetan. Ngoài racons có cholin, trigonellin (C. A. 1961, 55, 703h và 703f, C. A. 1970, 73, 127758r).

D. CÔNG DỤNG VÀ LIỀU DÙNG

Theo tài liệu cổ: Lá có vị ngọt, tính ôn; có tác dụng thu liễm, cầm máu, giảm đau. Hạt có độc, có tác dụng cố tinh, sáp đới (làm cho tinh khí lâu xuất, sạch khí hư).

Hiện nay thường dùng lá chữa mọi chứng chảy máu, máu cam, chữa lỵ, chữa những trường hợp đau nhức như đau dạ dày, đau lưng, đau nhức ở khớp xương. Hạt dùng trong những trường hợp hoạt tinh, khí hư, bị thương đau đớn.

Ngày dùng 12-40g lá đốt thành than cho uống hay sắc với nước mà uống.

Ngày dùng 1-2 hạt sắc nước uống.