Hỏi:
Tôi nghe một số người nói, rễ cây gối hạc chữa phong thấp đau xương rất hay. Đề nghị "Thuốc vườn nhà" cho biết có đúng hay không? Cây có hình dạng như thế nào và có những tác dụng gì?
Nguyễn Vinh Danh, Thanh Ba, Phú Thọ
Đáp:
Gối
hạc là cây mọc hoang dại ở những vùng đồi núi, trung du và đôi khi ở cả
đồng bằng nước ta. Cây còn có nhiều tên khác, như "đơn gối hạc", "kim
lê", "bí dại", "phỉ tử", "mũn", "mùn", "củ rối" (miền Nam), "mạy chia"
(Tày), "co còn ma" (Thái), "mìa sẻng" (Dao); tên khoa học là Leea rubra
Blume., thuộc họ Gối hạc (Leeaceae).
Gối hạc là loài cây mọc
thành bụi dày, cao tới 1-1,5m. Thân có rãnh dọc và phình lên ở các mấu,
nhìn giống như gối con chim hạc, do đó có tên là "gối hạc". Lá mọc so
le, kép lông chim ba lần, phía trên hai lần; phiến lá chét có răng cưa
thô to, dài 5-11cm, rộng 25-60mm, gần như không cuống. Hoa nhỏ màu hồng,
mọc thành ngù ở đầu cành. Quả có đường kính 6-7mm, hạt 4-6, dài 4mm.
Quả khi chín có màu đen, mùa hoa quả vào tháng 5-10. Rễ củ màu hồng,
trắng và vàng.
Để dùng làm thuốc, người ta thường đào lấy rễ vào mùa thu đông; đem về rửa sạch, thái mỏng phơi hay sấy khô.
Chú
ý: Ngoài cây Leea rubra nói trên, dân gian còn dùng cây Leea sambuciana
với cùng tên gối hạc, kim lê, với cùng một công dụng. Cây này cũng
giống cây trên, nhưng lá kép xẻ lông chim hai lần, cụm hoa lớn hình ngù,
hoa trắng vàng, nhỏ bé, quả đen, lá khô đen ở mặt trên.
Theo Đông y:
Rễ gối hạc có vị đắng, tính mát. Dân gian thường sử dụng làm thuốc tiêu
sưng, thông huyết với những tác dụng tươnng tự như vị thuốc "xích
thược".
Theo sách "Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam” của cố Giáo sư Tiến sĩ khoa học Đỗ Tất Lợi:
Gối hạc là một vị thuốc được nhân dân dùng chữa bệnh đau nhức khớp
xương, tê thấp, đau bụng, rong kinh. Ngày dùng 10-16g dưới dạng thuốc
sắc, thuốc bột hay ngâm rượu.
Để chữa phong tê thấp, khớp xương sưng đau, viêm khớp, dân gia thường sử dụng một số đơn thuốc có gối hạc như sau:
(1) Dùng rễ gối hạc 40-50g, sắc uống. Hoặc dùng gối hạc 30g, phối hợp với cỏ xước 15g, ngưu tất 15g, tỳ giải 15g; sắc uống.
(2)
Dùng rễ gối hạc 12g, rễ cốt khí củ 12g, rễ cỏ xước 8g, hy thiêm 8g, hạt
cau già 4g, uy linh tiên 4g; tất cả sao vàng, hạ thổ; sắc uống.
(3) Dùng rễ gối hạc 12g, rễ mỏ quạ 12g, dây gắm 12g, rễ bưởi bung 10g; sắc uống.
Lương y HUYÊN THẢO