Hỏi:

Tháng trước, khi lên công tác ở Hà Giang, tôi thấy dân địa phương thường hái một thứ lá, tiếng dân tộc gọi là "mạy tỉu", nấu nước uống, như lá vối ở vùng đồng bằng. Tôi uống thử thấy rất dễ chịu, nhưng không biết thứ cây này có tác dụng gì? Mong được "Thuốc vườn nhà" thông tin cho biết.

Minh Tiến, Thái Bình

Đáp:

Thứ cây bạn quan tâm, là cây mọc hoang ở nhiều tỉnh phía Bắc nước ta, hay gặp nhất trên các đồi trọc vùng trung du. Cây còn mọc ở Trung Quốc, Malaixia và nhiều nước khác.

Trong các sách về thực vật học, cây có tên "thành ngạnh". Cây còn có nhiều tên gọi khác, như "lành ngạnh", "ngành ngạnh", "lành ngạnh hôi", "hoàng ngưu trà", "cây đỏ ngọn" (Phú Thọ), "mạy tỉu" (dân tộc Thái), "mạy tiện" (dân tộc Tày), ... tên khoa học là Cratoxylon prunifolium Dyer (Cratoxylon pruniflorum Kurtz), thuộc họ Ban (Hypericaceae).

Thành ngạnh là loại cây nhỏ, có gai ở gốc, cành non có lông tơ, dần dần trở nên nhẵn và có màu tro. Thân phía ngọn có màu đỏ do lông tơ màu đỏ (đỏ ngọn). Lá hình mác dài 12-13cm, rộng 35-40mm, mọc đối, cuống ngắn 3-5mm, mặt gân chính đỏ đến 1/3, lá non gân lá và lá có màu đỏ đến quá nửa. Hoa mọc trên những cành ngắn có lông màu tía. Quả nang, dài 15mm, rộng 7-8mm. Hạt hình trứng dài 6mm, rộng 3mm.

Thường người ta hái lá để pha nước uống và làm thuốc. Dùng tươi hay ủ rồi phơi khô mới dùng.

Theo Đông y: Thành ngạnh có vị ngọt nhạt, hơi đắng. Có tác dụng thanh nhiệt, giải cảm nắng, tiêu tích trệ. Dùng chữa cảm sốt, viêm ruột, ỉa chảy, ho khản tiếng.

Thành ngạnh là vị thuốc chỉ mới thấy dùng trong phạm vi dân gian. Chủ yếu dùng lá non sắc uống, để giúp sự tiêu hóa, ăn ngon cơm, phòng cảm nắng và bệnh lỵ; dùng hằng ngày hoặc khi yếu đau, sau khi đẻ. Rễ hay vỏ cây sắc nước uống để chữa ho, khản cổ. Ngày uống chừng 15-30g lá khô dưới hình thức thuốc sắc hay thuốc pha như pha trà; có khi phối hợp với lá vối nấu nước uống cho tiêu cơm.

Lương y HUYÊN THẢO