Hỏi:

Năm ngoái, tôi cùng gia đình đi nghỉ ở Sapa. Do ăn uống không hợp khẩu vị nên bị đi lỵ. Một bà lang người dân tộc thiểu số đã cho dùng rễ cây "hoàng mù" sắc uống, bệnh khỏi rất nhanh. Tới nay, mỗi khi nhớ lại lần đi nghỉ đó tôi lại thắc mắc, không biết đó là thứ thuốc gì mà hay như vậy. Nếu có thể được, mong "Thuốc vườn nhà" cho biết "hoàng mù" là thứ cây như thế nào, có những tác dụng chữa bệnh gì?

Trần Kim Thoa, quận Đống Đa, Hà Nội

Đáp:

Hoàng liên gai

Thứ cây mà chị quan tâm, nhiều khả năng là "hoàng liên gai", tên khoa học là Berberis wallichiana DC.,  họ Hoàng liên gai (Berberidaceae).

Cây này mọc hoang ở quanh thị trấn Sapa, còn thấy trên những vùng núi cao thuộc tỉnh Lào Cai. Theo tài liệu cũ, nhân dân Sapa gọi cây này là "hoàng mù". Từ những năm 60 khi tiến hành điều tra cây thuốc, Bộ môn Dược liệu Đại học dược Hà nội đã đặt tên là "hoàng liên gai" để phân biệt với cây "hoàng liên" cũng mọc nhiều ở quanh Sapa nhưng thuộc họ Mao lương.

Hoàng mù là loài cây bụi, cao 2-3m, cành vươn dài, vỏ thân màu vàng xám nhạt, mỗi đốt (dưới chùm lá có gai ba nhánh) dài 1-1,5cm. Lá mọc thành chùm 3-4 lá, có khi tới 8 lá ở một đốt. Cuống lá ngắn 0,5-1cm, phiến lá nguyên, hình mác, mép có răng cưa to, cứng, dài 16-17cm rộng 4-6cm, mặt trên màu xanh lục nhạt, mặt dưới màu trắng. Hoa màu vàng mọc thành chùm, ở Sapa nở vào các tháng 5-6. Quả mọng hình trái xoan dài khoảng 1cm, mọc trên một cuống dài 30-35mm, khi chín có màu tím đen trong chứa 3-4 hạt đen dài 5-6mm, rộng 2-3mm. Có thể trồng cây này bằng hạt, cây mọc rất dễ dàng tại quanh thị trấn Sapa.

Bộ phận dùng làm thuốc: Thân cây và rễ cây; thân và rễ đào về cắt ngắn, thái mỏng, phơi hay sấy khô, không phải chế biến gì khác.

Tác dụng chữa bệnh: Dùng làm thuốc chữa đi lỵ, đau mắt, ăn uống kém tiêu. Dùng dưới dạng thuốc sắc, mỗi ngày uống 4-6g, cũng có thể tán bột uống. Còn dùng làm nguyên liệu chiết xuất becberin. Hoàng liên gai ngâm rượu uống chữa những triệu chứng của bệnh huyết áp cao như hoa mắt, nhức đầu, chóng mặt, đau ngang lưng. Rượu hoàng liên gai ngậm chữa đau răng.

Đơn thuốc có hoàng liên gai:

    (1) Chữa đi lỵ: Hoàng liên gai 4g, nước 150ml, sắc uống trong ngày. Có thể thêm ít đường vào cho dễ uống.

    (2) Chữa đau răng: Hoàng liên gai 10g, rượu trắng 100ml; ngâm trong 7-10 ngày, chấm vào nơi răng đau.

Lương y HƯ ĐAN