Hỏi:

Tôi nay 35 tuổi rất hay bị dị ứng, mẩn tịt. Có người nói chỉ cần dùng lá cây đơn đỏ sắc nước uống sẽ khỏi. Đề nghị "Thuốc vườn nhà" cho biết, cây đơn đỏ có hình dạng như thế nào, có thể kiếm hoặc mua ở đâu và cách sử dụng cụ thể như thết nào?

Lê Thị Thanh Nhàn, Hà Nội

Đáp:

Đơn đỏ

"Đơn đỏ" là một cây thuốc Nam rất thông dụng, hầu như không bao giờ "vắng mặt" trên các gánh thuốc của các bà hàng lá ở Hà Nội. Cây còn có tên là "đơn tía", "đơn mặt trời", "liễu đỏ", "đơn lá đỏ", "hồng bối quế hoa", ... tên khoa học là Excoecaria cochinchinesis Lour., thuộc họ Thầu dầu (Euphorbiaceae).

Đơn lá đỏ là một loại cây nhỏ cao khoảng 0,7-1,5m, có cành nhỏ, gầy, dài, màu tía. Lá mọc đối hình trái xoan thuôn dài, phía cuống nhọn, phía đầu có mũi nhọn ngắn, dài 6-12cm, rộng 1,2-4cm; mặt trên lá màu xanh lục sẫm, mặt dưới màu tía đỏ, mép có răng cưa, cuống ngắn. Những cây mọc hoang thường cao to hơn, lá ít có màu đỏ tía hơn, có khi mặt dưới có màu xanh, phiến lá hình mác thuôn dài hơn. Hoa mọc thành bông ở kẽ lá hay đầu cành, bông hoa đực dài khoảng 2cm, bông hoa cái ngắn hơn. Quả 3 mảnh, đường kính chừng 1cm; hạt hình cầu, màu nâu nhạt, đường kính 4mm. Mùa hoa vào các tháng 4-5-6.

Cây đơn đỏ có dáng đẹp, lá lại đỏ tía, nên nhiều người thích trồng làm cảnh trong sân nhà.

Bộ phận dùng làm thuốc: Lá và cành non, có thể thu hái quanh năm. Một số địa phương còn dùng rễ, đào về sao vàng hay phơi khô, dùng với tác dụng như lá và cành non.

Bạn có thể tìm mua đơn đỏ ở chợ lá trước cổng làng Đại Yên (thuộc phường Ngọc Hà, quận Ba Đình, Hà Nội) hoặc các hàng lá ở ngoài chợ.

Theo sách "Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam" của cố Giáo sư Đỗ Tất Lợi: Đơn đỏ là vị thuốc chủ yếu được sử dụng trong phạm vi nhân dân, thường dùng để chữa mụn nhọt, mẩn nứa; có khi dùng chữa đi ỉa lỏng lâu ngày. Ngày dùng 15-20g lá tươi, sao vàng, sắc uống.

Đơn thuốc có đơn đỏ dùng trong nhân dân:

    (1) Chữa đi ỉa lỏng lâu ngày: Lá đơn đỏ sao vàng 15g, gừng nướng 1 miếng; nước 600ml, sắc còn 1 bát (200ml); chia 3 lần uống trong ngày (kinh nghiệm dân gian ở vùng Huế).

    (2) Chữa zona và mẩn ngứa, mất ngủ: Lá đơn tía tươi 20-30g, sao vàng, hạ thổ; cho vào nồi, đổ ngập nước, sắc lấy khoảng 400-500ml; chia 2-3 lần uống trong ngày.

Như vậy, khi bị dị ứng bạn có thể dùng 16-20g lá đơn đỏ sắc lấy nước, chia ra 2-3 lần uống trong ngày. Cũng có thể cho thêm kim ngân, ké đầu ngựa, vỏ núc nác - mỗi thứ 8-10g, cùng sắc uống.

Lương y HUYÊN THẢO