Hỏi:

Tôi nghe một số người nói, cây cối xay có thể chữa khỏi bệnh phạm phòng. Đề nghị "Thuốc vườn nhà" cho biết có đúng hay không?

Nguyễn Mạnh Toàn, Hà Nội

Đáp:

Cây cối xay

Cây cối xay là một vị thuốc Nam rất thông dụng, mọc hoang khắp nơi. Thường gặp trong các bờ rào, bãi hoang, chân đồi, nương rẫy cũ; còn được trồng trong các vườn thuốc ở các trạm y tế xã và nhiều gia đình.

Cây còn có tên là "giằng xay", "kim hoa thảo", "ma mãnh thảo", "ma bàn thảo", "phao tôn" (Tày), "co tó ép" (Thái), ... tên khoa học là Abutilon indicum (L.) G.

Cối xay là loài cây nhỏ, mọc thành bụi, cao chừng 1-1,5m. Toàn thân có lông mềm. Lá hình tim, mềm, đầu nhọn dài. Hoa mọc đơn độc ở kẽ lá, màu vàng; cuống hoa dài bằng cuống lá. Quả do nhiều nang hợp thành trông giống cái bánh xe hay cái cối xay. Hạt hình thận, nhẵn, màu đen nhạt.

Cành, lá, rễ và hạt của cây cối xay đều có thể sử dụng làm thuốc.

Theo Đông y: Cối xay có vị đắng nhạt, tính bình; vào các kinh Can, Thận, Đại tràng, Bàng quang. Có tác dụng trừ thấp, thanh nhiệt, lợi tiểu, tiêu thũng, chữa kiết lỵ, mắt sinh màng mộng. Thường dùng chữa sốt nóng ra nhiều mồ hôi, khát nước, nhức đầu, bí tiểu tiện, phù thũng, kiết lỵ, ...

Liều dùng: Ngày dùng 5-10g khô (10-30g tươi) dưới dạng thuốc sắc; dùng ngoài da, không kể liều lượng.

Theo những tài liệu "Thuốc vườn nhà" có trong tay, cành lá cây cối xay sắc nước uống, có thể sử dụng chữa phạm phòng mới phát, với những chứng trạng chủ yếu có tính nhiệt, như ngực bụng đầy tức, hơi vận ngược, thở hôi, nóng ruột, nấc cụt, ợ hơi, ăn xong muốn nằm, chóng đói, da vàng tái, ngại lao động, tiểu tiện nóng, táo bón, ...

Thực ra, đối với bệnh phạm phòng mới phát, có tính nhiệt như trên, dân gian còn sử dụng một số vị thuốc khác để chữa trị có kết quả tốt, như cành lá vọng cách, lá tre, cành lá hàn the, cỏ nhọ nồi, ...

Tuy nhiên, "phạm phòng" là chứng bệnh rất phức tạp, tiến triển, diễn biến nhiều giai đoạn, mỗi giai đoạn có những triệu chứng và cách chữa khác nhau. Muốn chữa trị, bạn cần tìm đến thầy thuốc chuyên nghiệp, để được khám, chữa đúng bài bản.

Trong điều kiện gia đình, còn có thể sử dụng cây cối xay để chữa trị một số bệnh khác, cụ thể:

    (1) Chữa phụ nữ vàng da sau khi đẻ: Dùng lá cối xay tươi 30g (khô 15g), nhân trần tươi 20g (khô 10g), cành lá cây vọng cách tươi 20g (khô 10g); thái nhỏ, phơi khô sắc nước, chia 2 lần uống trong ngày.

    (2) Chữa cảm sốt: Dùng cành lá cối xay 20g, chỉ thiên (cỏ lưỡi mèo) 20g, bạc hà 10g, cam thảo đất 10g, gừng tươi 2 lát; sắc nước uống trong ngày.

    (3) Chữa sưng đau khớp xương kèm theo sốt 38-39 độ C: Dùng lá cối xay  khô 3g, rễ cây xấu hổ 10g, rau muống biển 3g, rễ cỏ xước 3g, lá lạc tiên 3g, lá lốt 3g, lá vòi voi 3g; thái nhỏ, phơi khô, hãm nước uống trong ngày.

    (4) Chữa mắt sinh màng mộng: Dùng quả cối xay, hoa mào gà trắng - mỗi thứ 30g; sắc nước uống trong ngày.

Lương y HUYÊN THẢO